Kene, kan emerek beslendiği için hemen tüm yabani ve evcil hayvanların (inek, koyun, köpek, kemiriciler, yerde beslenen kuşlar vb.) üzerinde yaşayabilir ve bu hayvanlardan insana geçebilir. Kene bununla birlikte, yüksek otlu alanlarda bulunur. Kene beslenmek için doğrudan insanlara da geçebilir. Bu sebeple daha çok kırsal bölgelerde ve hayvancılıkla uğraşan kişilerde kene vakası görülmekle birlikte kentsel alanlardaki uygun ortamlarda da kene vakaları görülebilir.
Virüs bulaşmış keneler, kan emişini tamamladıktan sonra ayrılırken bir sıvı bırakırlar. Kene mikrobu genelde bu sıvı ile bulaştırır. Kene kanını emdiği ve mikrobu bulaştırdığı tüm canlıları hasta eder. Fakat hastalık genellikle hayvanlarda hafif ve bulgusuz görülür. Bu nedenle daha az görülmekle birlikte hasta hayvanların salgıları ve kanları aracılığıyla da hastalık bulaşabilir.
Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA veya Kırım-Kongo Hemorajik Ateş, KKHA) keneler (özellikle Hyalomma cinsi) yoluyla bulaşan, zoonotik enfeksiyona yol açan bir viral hastalıktır.
Evcil ve vahşi hayvanların yanı sıra insanlara da bulaşabilir. Özellikle Doğu ve Batı Afrika’da yaygın olan patojenik virüs Bunyaviridae ailesinin Nairovirüs grubuna bağlı bir RNA virüsüdür. Enfekte olmuş memelilerde klinik hastalık nadir de olsa, insanlarda genellikle ağır geçer ve mortalite oranı %30’dur. Endemik bölgelerde virüs keneler yoluyla bulaştığı için özellikle tarım ve hayvancılık ile uğraşan kişiler yüksek risk grubundadır.
Tarihçesi
Sendrom ilk kez 1944 yılında Batı Kırım’da görülmüştür. Bu hastalığa Orta Asya’da daha evvel, “Kara Humma” denilen hastalıkla aynı olduğu tespit edilmiştir. Bir başka ismi ise Orta-Asya Kanamalı Hummasıdır. Afrika dışında Türkiye dahil birçok Asya ve Doğu Avrupa ülkesinde rastlanmıştır. Sendrom Türkiye’de ilk kez 2002 yılında ortaya çıkan epidemi sırasında tanımlanmıştır.
Epidemiyoloji
Sendromun insanlardaki sporadik enfeksiyonu genelde Hyalomma kenesinin ısırığı sebebiyle olur. Yine de hastalığı bulaştırabildiği bilinen 30 kene türü mevcuttur. Sığır, koyun ve keçi gibi çiftlik hayvanlarının yanı sıra, tilki gibi vahşi hayvanlarda da etken virüs görülmüştür. Bununla birlikte kuşlara ve küçük memelilere de bulaşabilir. Afrika-Avrupa arasında göç yolu bulunan bazı kuşlarda virüse rastlanması kuşların virüsün kıtalararası geçişini sağlamış olabileceği fikrini getirmiştir.
Enfekte çiftlik hayvanlarının etinin işlenmesi ya da yenmesi sonucu insanlarda ortaya çıkabilir. Ayrıca enfekte olmuş kan ve kusmukla temasa geçmiş sağlık personelinde de görülmüştür. Nozomokiyal yol bilinen bir bulaşma yoludur. İnsanlara bulaşmasının yaygın bir yolu da kene ısırığıdır. Bunların dışında enfekte hastalarla temas da bulaşmada önemli bir etkendir.
İlk kene ısırığından itibaren yaklaşık 2 ile 12 gün arasında değişen bir enkübasyon vadesi vardır. Hastane kaynaklı enfeksiyonlardaysa (nozokomiyal enfeksiyon) enkübasyon süresi 4 ile 10 gün arasında değişir.
Enkübasyon süresinin ardından grip-benzeri semptomlar görülmeye başlar. Bunlar yaklaşık bir hafta sonra dinebilir. Bununla birlikte hemoraj belirtileri rahatsızlığın ilk 3-5 gününde görülmeye başlar: öncelikle duygudurumda dalgalanma, ajitasyon, zihinsel karmaşa ve boğaz peteşileri. Daha sonra burun kanaması, kanlı idrar ve kusma görülür. Karaciğer şişer ve ağrır. Bunların dışında trombositopeni ve lökopeni laboratuvar bulguları arasındadır. Ayrıca aspartat aminotransferaz (AST), alanin aminotransferaz (ALT) ve laktat dehidrogenaz (LDH) oranlarında yükselme görülür.
Semptomların ilk ortaya çıkışından 9-10 gün sonra hastalar iyileşme belirtileri gösterir, fakat %30’u rahatsızlığın 2. haftasında ölür.
Kırım-Kongo Hemorajik Ateşinin teşhisi sendroma yol açan virüsün veya virüsün RNA’sının kan ve doku örneklerinden izolasyonunu, virüse karşı vücutta oluşmuş antikorların ve virüs antijeninin varlığının saptanmasını içerir.
Bununla birlikte teşhisin konması için kullanılacak laboratuvarların biyogüvenlik açısından tam güvenli olması çok önemlidir.
Spesifik bir tedavisi olmadığı için tedavi çoğunlukla semptomatik ve destekleyicidir. Tam kan veya kan içeriklerinin replasmanı (yenilenmesi) uygulanabilir. Ribavirin etkili olabilir.
Henüz bir aşısı yoktur. Hastalığı geçirenlerin ömür boyu bağışıklık kazanabileceği bilinmektedir.
Bulaşıcı hastalık olduğu için Kırım-Kongo Hemorajik Ateşine karşı toplumu bilinçlendirmek ve kamu sağlığı açısından önlemler almak çok önemlidir.
Kenelerin hareketli olduğu zamanlarda, mesela bulaşmanın en sık aracısı olan Hyalomma cinsinin aktif olduğu Nisan ve Ekim aylarında, kenelerin bulunduğu ortamdan halkın kaçınması; kenelerin büyük sayılarda bulunabileceği ortamlarda (örneğin ahırlarda vs.) çalışan kişilerin muayene edilmesi faydalı önlemlerdendir. Yine kenelere karşı önlem olarak keneleri kaçıracak kimyasalların yani repellant kullanılması, açık alanlarda özellikle çok yoğun oldukları noktalara insektisit uygulanması da olası önlemler arasındadır.
Epidemi dönemlerinde kişi üzerinde kene bulursa bunu çıkarmaya çalışmaması önemlidir, uygun bir sağlık merkezine (hastane gibi) gidilmeli ve keneyi burada uzmanlar çıkarmalıdır.
Hastaların kan ve vücut sıvıları ile temas edilmemelidir. Eğer bir temas olmuşsa, temas etmiş kişi dikkatlice gözlenmeli ve belirtiler görülürse mutlaka gerekli müdahalenin yapılmasını sağlamak önemlidir.
Kesimhaneye yollanmadan önce hayvanlardan kenelerin ayrıştırılması yaygın bir yöntemdir. Hasta hayvanların kan ve dokularına doğrudan temasın bulaşmaya yol açabileceği bilinmelidir.
Ribavirin stoklamak da farklı durumlarda yararlı bir önlem olabilir. Amerikan askeri güçleri Afganistan ve Irak’taki personellerini çeşitli virütik hastalıklara karşı korumak amacıyla ribavirin stokları bulunmaktadır.
1944’de tanımlanmaya yol açan salgın Batı Kırım’da olmuştur. Virüs hastalardan alınan kan örneklerinde ve Hyalomma marginatum marginatum isimli kenelerde saptanmıştır. Araştırmacılar kısa bir süre sonra benzer bir hastalığın Orta Asya Cumhuriyetlerinde de olduğunu fark ettiler. Çin’deki ilk olgu 1965 yılında tanımlanmıştır. 1968’daki bir analizde ise 1956 yılında Zaire’deki (Kongo) epidemide febril bir çocuktan alınmış kan örneğinde aynı virüse rastlanmış, buradaki hastalığın Kırım’da görülmüş olanla aynı olduğu belirlenmiştir. Tüm bu bulgular hastalığın bugünkü ismi ve tanımına sebep olmuşturlar. Verilere göre Güney Afrika’da 1981 yılına kadar 124 olgu tanımlanmış, bunlardan %22’si ölümle sonuçlanmıştır.
1976’da Makedonya’da (toplamda 10 olgulu) ve 1978’da Irak’ta, epidemiler görülmüştür. Irak’taki bilinen ilk epidemi olan 1979’daki epidemideki 10 olgudan ikisinin sağlık personeli ve bulaşmanın nozokomiyal olduğu ifade edilmiştir.
Asya ülkelerinden Pakistan, Afganistan ve Kazakistan’da ölümle sonuçlanan olgular tespit edilmiştir. Bildirilere göre Pakistan’daki büyük (majör) epidemiler 1975, 1986, 1996, 1998, 1999 ve 2000 yıllarında olmuş, son olgu 2002 yılında tanımlanmıştır. Aynı yıl Türkiye’de Tokat ilinde sendroma rastlanmıştır. Bu Türkiye’deki ilk bilinen epidemidir. Daha sonra 2003 ve 2004 yıllarında Türkiye’nin farklı illerinde sendroma rastlanmıştır. Türkiye’de son olarak 2006 yılında bildirilen olgulardan bazılarının ölümü sonucu sendrom medyaya da yansımıştır.
Bunların dışında sendrom Suudi Arabistan ve diğer Arap ülkelerinde (Birleşik Arap Emirlikleri, Umman…) de görülmüş, sendrom sebebiyle ölüm vakaları ortaya çıkmıştır. Örneğin, 1989-1990 arasında Suudi Arabistan’daki Mekke şehrinde tanımlanan 40 olgudan 12’si ölümle sonuçlanmıştır.
Özellikleri
Boy: 5 mm. (yeni kan emmiş dişi 1,2 cm)
Renk: Koyu kızıl kahverengi.
Kene kırmızı kahverenginde yassı, oval bir parazittir. Kene kan emerek büyür. Kene köpek dışında,diğer hayvanlara ve insanlara da yapışıp kan emer. Dışarıda keneler çimenlerde, çalılıklarda ve hayvan barınma yerlerinde bulunurlar ve buradan geçen hayvanlara yapışırlar. Kene hayvanlar vasıtası ile evlerin içine kadar gelir. Kene ev içinde bir dişi çatlağa, yarığa, yumurta bırakırsa bir kene
hafta içerisinde yüzlercesi oluşur.
Kene başta köpekler olmak üzere birçok diğer hayvan ve insan üzerinde barınır. Kene köpeklerde, yetişkinlerde kulak ve ayaklarda yaşarken, daha ufaklarda sırt bölgesinde yaşarlar. Doğada bitki ve otların üzerinde durup, oradan geçecek bir hayvanın üzerine atlarlar. Kene herhangi bir hayvan üzerinde girdikleri konutlarda hızla çoğalır ve üzerinde beslenecek hayvan bulamazlarsa insanlara musallat olabilir. Hiçbir şey yemeden sekiz aya kadar yaşayabilirler. İnsanlarda etkili çeşitli hastalıklar ve bakteriler taşıdıklarından, mücadele edilmeleri önem oluşmaktadır..
Köpek ve diğer hayvanların bulunduğu, bitki örtüsü yoğun olan yerlerde barınırlar. Üzerinde bulundukları hayvanın kanıyla beslendikten sonra, oradan ayrılarak, kapı, pencere kenarları ve süpürgeliklerde yaşarlar.
Kenelerin evin içinde ve dışında kontrolü zordur. Mücadelenin tekrarlanması gerekebilir. Bunun için profesyonel bir ilaçlama ekibine ihtiyaç vardır. Kısmi ve ferdi mücadele başarılı olamaz .İç ve dış alanda kenelerle mücadele oldukça zordur. Ancak birkaç uygulamadan sonra yok edilebilirler. Kedi köpek türü ev hayvanlarının veteriner kontrolünden geçirilmesi ve problemle karşılaşıldığında Altun İlaçlama gibi profesyonel bir firmadan hizmet alınması gereklidir.
Kene gözleri olmayan bir böcektir. Kene asalak bir canlı sayılabilir. Sebebi insanların ve hayvanların üzerine yapışarak onların kanını emmesidir. Keneler örümceğimsiler grubundan hayvanlar arasında yer almaktadır.
Kene eşeyli bir hayvandır. Yumurtlayarak ürer. Kene yumurtalarını yaprak kalıntıları, çöplükler, hayvan kıllarının arası vb. yerlere bırakır. Yumurtadan çıkan kene pupaları 3 bacaklıdır. Fakat hızlı bir şekilde gelişimini tamamlayarak sekiz bacaklı bir ergin kene haline gelirler.
Keneler yeşil alanları yaşam alanları olarak tercih ederler. Bu bölgelerden geçen insan ve hayvan gibi varlıkların üzerlerine yapışarak kan emerler.
Kene kan emerek beslenen bir zararlıdır. Üzerine yerleştiği canlının derisini hortumuyla basitce delerek kanını emmeye başlar. Kan emerek doyan kene kendisini konağının üzerinden yere doğru atar.
Kene savunma mekanizması güçlü bir böcek olduğu için profesyonel ilaçlama firmaları tarafından titizlikle ilaçlama uygulanmalıdır. Kene ancak etkili bir ilaçlama ile yok edilebilir. Basit ilaçlar ve ilaçlama yöntemleri keneler için çözüm değildir.
Kene 3 mm ya da 4 mm’ye kadar büyür. Fakat kan emen bir kene şişerek 11-12 mm’ye kadar büyür.
Kene canlıların kanını emerek beslenir. Bu esnada da bir çok hastalık virüslerini etraflarına bulaştırırlar. Özellikle son yıllarda yurdumuzda kene vakalarında artış yaşanmaktadır. Kene sokması ve kene hastalığının artması kenenin bir biyolojik silah olabileceği ihtimalini de Türkiye gündemine taşınmıştır. Kene özellikle insanlarda ısırığı sonucu KKK ( Kırım Kongo Kanamalı ) hastalığı denen ateşli bir hastalığa sebep olarak maalesef ölümlere sebebiyet vermektedir.
Kene Kırım Kongo Kanamalı denen ve tedavisi çok zor olan bir hastalığı bulaştırır. Kenenin taşıdığı parazit, bakteri ve virüsler sağlığımızı çok ciddi şekilde tehdit eder. Kene ısırığı sonucunda enfeksiyon oluşur ve ölümler sonuçlanabilir. Kenenin bulaştırdığı bilinen diğer hastalıklar ise Lyne Hastalığı ve Beyin Hastalığı’dır.
Kene ormanlar ve bahçeler gibi yeşillik alanlarda yoğun olarak görülür. Bu alanlara yoğun açık alan ilaçlaması yapılmalıdır ki kenelere çözüm olsun.
Kapalı alanlarda kapalı alan kene ilaçlaması uygulanır. Kene ilaçlama sırasında ilaçlanan mekanda kene ilaçlaması yapan donanımlı ekipler dışında canlı bulunmamalıdır. Aksi durumda olumsuz sonuçlar doğar.
Kene ısırması sonucu kurbanda; baş ağrısı, halsizlik, kas ağrısı, ishal, bulantı, yüksek ateş, boğaz ağrısı, yorgunluk, kusma, karın ağrısı gibi bulguların yanı sıra ayrıca; dışkı ve idrarda kan, deri altında kanama, iç organlarda kanama, burun kanaması, diş eti kanaması gibi durumlar da oluşabilir.
Yuvarlıktır. Başları vücutları ile kaynaşmıştır. Kan emerek beslenir. Kene çok minik bir canlıdır.
